Dune: De graphic novel 1 (+stofomslag)

Met reden is “Dune” is een van de meest bekende sciencefiction verhalen ooit. Niet alleen is het spannend, berust het op de rijke verbeelding kenmerkend voor alle goede scifi, maar het is ontegensprekelijk ook een roman met rijke literaire kwaliteiten. Geschreven met zinnen die gedragen worden door een eigen cadans, bijzonder taalgebruik met zelfgeschapen woordenschat, een unieke wereld en verhaal die bijblijven.
Het speelt zich vanzelfsprekend af duizenden jaren in de toekomst wanneer de mensensoort zich over alle planeten van het bekende universum heeft verspreid. Met de verspreiding van mensen worden adellijke huizen gevormd, waarbij elk een planetair systeem bestuurt. Leto, het hoofd van Huis Artreides gehoorzaamt aan zijn keizer, Shaddam IV. Hij besluit Caladan, zijn thuisplaneet, te verlaten en met zijn ganse volk naar Planeet Arrakis te verhuizen. De planeet is uiterst belangrijk, omdat daar een substantie te vinden is die Mélange heet. Het is een stof die onontbeerlijk is voor het runnen van zowat alles in de beschaafde werelden van het heelal en het is een verslavende drug. Leto is ervan overtuigd dat zijn vijanden tegen hem samenspannen.

Mélange ligt echter niet zomaar voor het rapen. Ze moet onttrokken worden aan het woestijnzand. Woestijn is er genoeg. Het grootste deel van de oppervlakte van Arrakis bestaat uit een onmetelijke, onherbergzame zandwoestijn. In die woestijn leven echter reuzengrote zandwormen, die de ontginning uiterst moeilijk maken. Met grote snelheid voortbewegend onder de zandoppervlakte komen ze op elke beweging af. Op mensen en dus zeker op kleine fabriekjes die met helikopters op het zand geplaatst worden en proberen zo snel en zoveel mogelijk Mélange te ontginnen vooraleer het soms wel 400 meterlange monster komt opdagen en zonder moeite de ganse ontginningseenheid met man en muis opslokt.

In holen en grotten van de woestijn leeft nog altijd een volk - de Fremen- die de oorspronkelijke bevolking van Arrakis uitmaakten, maar door Keizer Shaddam IV onderdrukt werden en grotendeels uitgemoord. Zo denkt Leto tenminste. Dune heeft als centraal personage Paul Atreides, de jonge zoon van Leto en erfgenaam van Huis Atreides, die door de Fremen beschouwd zal worden als Muad’ Dib, een profetische leider die hen volgens een oude legende zal bevrijden.
Bij het begin van het verhaal komt Pauls moeder, Jesssica, die zelf een Bene Gesserit is, met speciale krachten zoals stemcontrole, Paul halen om door Eerwaarde Moeder Mohaim met een legendarische test op de proef gesteld te worden. Ze wil weten of hij al dan niet de Kwisatz Hadderach zou zijn. Het is duidelijk, de vragen rond Paul stapelen zich op. Als hij de test niet kan doorstaan, volgt dadelijk de dood. Toch moeten hij en zijn moeder gehoorzamen. Hij moet zijn hand in de Gom Jabbar plaatsen en ze er niet uittrekken, alhoewel er ondraaglijke pijnen zullen ontstaan die almaar toenemen.

Ik laat je een stukje tekst lezen om de kwaliteit en de “klank” van het schrijverschap even te kunnen ervaren.
“Uit de plooien van haar gewaad haalde ze een kubusvormig groen metalen doosje tevoorschijn met een ribbe van 15 cm. Ze draaide het om en Paul zag dat het aan een kant open was - zwart en vreemd beangstigend. Geen licht drong binnen in dat zwarte gat.” Leg je rechterhand in de doos,” zei ze. Paul balde zijn linkerhand tot een vuist toen het brandende gevoel in de andere hand heviger werd. Het werd langzaam erger en erger. Hij voelde hoe de nagels van zijn vrije hand in zijn handpalmen beten. Hij probeerde de vingers van de brandende hand te bewegen maar hij kon het niet. “Het brandt”, fluisterde hij. De pijn steeg kloppend omhoog in zijn arm, het zweet parelde op zijn voorhoofd, elke vezel van zijn lichaam schreeuwde erom dat hij zijn hand uit dat brandende gat zou trekken. Pijn! In zijn wereld bestond nog slechts die gefolterde hand en het oude gezicht van de eerwaarde moeder dat hem van een paar centimeter afstand aanstaarde. Zijn lippen waren zo droog dat hij ze nauwelijks van elkaar kreeg. Het brandt! Het brandt! Hij meende te voelen hoe zijn huid zwart opkrulde, het vlees schroeide en wegslonk tot alleen de verkoolde botten overbleven.”

Paul weerstaat de pijn en als hij zijn hand weer uit de doos mag trekken, is die volkomen gaaf. Hij weet nu dat er met hem wat is, maar het wordt nog niet duidelijk gemaakt. Als Huis Atreides op hun nieuwe planeet aankomen, is het meteen duidelijk. Er is bedrieglijk en gevaarlijk bedrog in het spel. Er is een verrader in hun midden en overal zijn er gevaarlijke vallen geplaatst, die Paul bijna het leven kosten. Ze vliegen meteen de woestijn in om een ontginningsploeg aan het werk te zien. Daar blijkt de helikopter die met de ontginningseenheid moet wegvliegen gesaboteerd te zijn. De graaf en zijn team kunnen de werkploeg redden gevaar van eigen leven en door de eenheid achter te laten. Het nieuws verspreidt zich dat de graaf de levens van de mensen boven materieel bezit stelt.

De dramatische spanning van de eerste paar honderd pagina's komt voort uit het feit dat je weet dat er een onvermijdelijk verraad aan de horizon wacht en de vraag of er voldoende vertrouwen zal ontstaan bij de nieuwe heersers. Voor de rest is er de overheersende woestijn, het zand, de hitte, het ongelooflijk belang van water waarvan iedere druppel kostbaar is, de Fremen die de woestijn kennen zoals geen en of die vriend of vijand zullen zijn.

Je stapt in deze scifi roman een nieuwe wereld binnen. Een wereld en een verhaal met mensen waarvan er enkele zekere bovenmenselijke karaktereigenschappen hebben, met chopters (helikopters met gevederde vleugels), met als wapens dolken en zwaarden, sommige met een mythisch verleden en dus speciale krachten, naast hypermodern schiettuig allerhande, speciale pakken stillsuits die men moet dragen om in de woestijn te kunnen overleven en die geen druppel van je vocht laten verloren gaan, zelfs niet je urine die gerecycleerd wordt, wijze, overgeleverde spreuken of gekend vanuit boeken, het Kwaadaardige en onverbiddelijk Boze versus het rechtvaardige, het schone, het waardige, dreigingen, intriges, dubbeltalk, moorden, dromen, de kracht van de geest, middeleeuwse kledij samen met de meest futuristische uitrusting, hoop, het belang van geslacht, helden(daden), bloedgeboorte, familielijnen, subtiel woordenspel, de liefde bedrijven, eerder brutale en soms liefdevolle seks, sluwheid, complotten, de kracht van de kunstvorm, rechtvaardigheid, trouw, de waarheid, moed, voorspellingen, het juiste kiezen, deemoed… geestverruimende middelen en middeltjes. Een vreemd amalgaam…
En toch geloof je in die wereld, zoals je gelooft in ieder goed verteld verhaal, van sprookje tot literair meesterwerk en leef je erin mee, vooral met de hoofdpersonages, hun strijd en streven, met een dapper, onderdrukt en fier volk, met wat juist en rechtvaardig is.
Dune was in de jaren 60 een uit de scifi-ondergrond (een ernstig iemand las geen sciencefiction…) groeiend, niet te stoppen cultverhaal. Begrijpelijk, want het is niet enkel een goed verhaal, het is gewoon een knappe, intelligente, literair sterke roman. De ervaring met de drie eerste boeken - dagenlang in onze zonnige boomgaard zitten lezen, zoemende bijen rondom en de tijd die niet meer bestond - is het soort ervaring dat je bijblijft en gedeeld wordt door velen.

Ik liet je al het stukje met de Gom Jabbar lezen. Ik geef je er nog eentje, alhoewel twee dergelijke kruimels niet volstaan.
Paul staat klaar voor een tweegevecht.
“Paul staarde door de ring naar Jamis. Het lichaam van de man zag eruit als een stelletje verknoopte pezen om een uitgedroogd skelet. Zijn krysmes glansde melkig geel in het licht van de gloeibollen. Paul werd door angst overspoeld. Plotseling voelde hij zich alleen en onbeschermd, hier in deze kring van mensen, onder het doffe, gele licht. Zijn helderziendheid had hem kennisgegeven van talloze ervaringen, had hem aanwijzingen gegeven omtrent de sterkste stromingen van de toekomst de snaren van beslissingen die hem leidden, maar dit was het werkelijke nu. Dit was de dood die afhing van een oneindig aantal kleine ongelukjes. Alles kon hier de toekomst een bepaalde kant opsturen, besefte hij. Iemand die kuchte in de groep van toeschouwers, een afleiding. Een verandering in de helderheid van de gloeibollen, een misleidende schaduw. “Ik ben bang”, constateerde Paul.”

Tot zover om te benadrukken dat deze roman een literair werk is volledig gebouwd op de kracht van woord en zin. Een stripverhaal bestaat in opeenvolging van vakjes, frames, plaatjes die na elkaar geplaatst zijn, zo een strip vormen waarmee het verhaal verteld wordt… Wat oorspronkelijk gebruikt werd om op deze manier grappige verhaaltjes te vertellen (in het Engels heten ze nog altijd comics) groeide in lengte, onderwerp, kunde, stijl. Terwijl vroeger door en aan de opvoeders aangeraden werd kinderen geen stripverhalen te laten lezen, verschenen er weldra strips in de krant en waren die zo populair dat een stevig percentage abonnees van een bepaalde krant met de striptekenaar mee verhuisden naar een andere krant... Aan bepaalde tekenaars en hun stijl en werk werden massa’s artikelen en boeken gewijd. Dan kwam, eerst schuchter, het woord kunst opdagen en een toenemend aantal stripalbums waren dat en zijn dat ook nu meer en meer. Er worden bijzonder goede stripalbums getekend. Sommige tekenaars of reeksen kregen een echte cult aanhang. Sommige werden mooier uitgegeven dan de gewone, soms ongelooflijke goedkope, stripboekjes die aan de lopende band en met slappe kaftjes geproduceerd werden.

Eén van de genres die dikwijls aanleiding geven tot merkwaardige verstrippingen zijn romans.
Wat heel erg gewaagd is, heel erg moeilijk en dikwijls jarenlang teamwerk vereist. Een graphic novel is een getekend iets, samengesteld uit lijnen, het afgebeelde meestal in vakjes gestopt met zo weinig mogelijk tekst omdat de beelden alles moeten vertellen en dat soms zelfs beter doen dan de geschreven versie. De passage met de Gom Jabbar is daar een goed voorbeeld van. Dat moet. Anders versmachten de tekeningen omdat de frames volgepropt zitten met tekst. Enkele striptekenaars tekenden toch de betere strip maar deze graphic novel bleef lange tijd beperkt tot enkele groten, zoals Peeters-Schuiten en Moebius. Daar is nu veel verandering in gekomen. Plots zijn daar parels zoals Bleekwater en Beatrice van Joris Mertens, een monument zoals 'De Bom', heerlijke juweeltjes zoals 'de Boekenezel' van Cordoba of de werkelijk baanbrekend inventieve 'Stolp' van Odija en Stefaniec, de knap beheerste 'Een stil geloof in Engelen' en andere.

Nu ligt ook het driedelig verstripte 'Dune' in de winkel, getekend en verteld in die bijzondere 9e kunstvorm.
Dit, om toch eventjes te duiden dat het heel moeilijk is om kritisch over sommige graphic novels te schrijven, want er is zoveel in geïnvesteerd. De ambitie van de makers van Dune was dat het de meest definitieve stripversie van dit boek die sinds 1965 altijd al als één van de grote scifi-boeken ooit beschouwd werd, en het moest een getrouwe adaptie zijn - geen eigen interpretatie, geen eigen stempel hebben. Wat volgens mij een onmogelijke opgave is. Tussen woorden, die bij de lezer een eigen ver-beeld-ing oproepen en het beeld dat getekend werd en daar staat, is er onverbiddelijk een groot verschil. De verbeelding van de schrijver en de lezer zijn al niet dezelfde, laat staan die van tekenaars.
Wat meteen opvalt is de tekenstijl. Je wil meteen de personages zien, de grootse figuren, de mythische helden zoals je ze kent vanuit je ervaring en verbeelding van lang geleden. Je herkent ze niet. Ze zijn zo netjes, zo fijnlijnig “af” en “gewoon” uit het dagelijks leven gegrepen zijn. Ze zijn te “proper”, te werkelijk, hen ontbreekt de geur en de kleur van de mythe waarin ze moeten baden. Paul, bijvoorbeeld, is een gewone jongen en heeft niets van het “andere”, het legendarische, de persoon die ongekende krachten in zich draagt, ongewone dingen zal doen. Zijn moeder is mooi, natuurlijk, maar veel te jong, zonder die betoverende uitstraling van zienster, iemand die met haar stem anderen kan beheersen, die een “zienster” is, maar als het er op aankomt duchtig strijdvaardig uit de hoek komt. Ook Leto Atreidis is veel te gewoon, straalt niet die aanwezigheid, buitengewone kracht en leiderschap uit die aan hem toegekend worden. Tegenover zoveel bedrog, sluwheid, geweld, wreedheid, bedreiging, heb je als lezer deze helden nodig, personen waar je mee meeleeft, strijdt, hoopt, lijdt, twijfelt en bijna zeker weet dat ze “het” zullen kunnen. Je houdt ergens van ze. De aanblik van “gewone” personages ontgoochelt dan natuurlijk.

Wat niet wil zeggen dat deze personages niet doen wat de omstandigheden en het verhaal van hen vereisen. Dat doen ze prachtig, bewonderenswaardig en toenemend overtuigend, naargelang het verhaal vordert. In zulke mate dat ze er ook iets meer gaan uitzien zoals er van hen verwacht wordt. Het verhaal "is" er, neemt je mee, omhult je, verrast. Je wil gretig verder lezen en toch afremmen, langer genieten.
Als je de twee uittrekseltjes die ik meegaf, gelezen hebt, zal het meteen duidelijk zijn hoe ongewoon moeilijk het is het geschreven verhaal om te zetten in een getekend verhaal. Toch lukken de tekenaars daar herhaaldelijk zeer goed in. De tweede doelstelling van de makers, het moet een getrouwe adaptie zijn, is waarschijnlijk een jammer iets, want door gedeeltelijk je eigen ding te doen, experimenteer je, doe je vondsten, ben je creatiever. Die drive mis je ergens.
De prettige kant ervan voor de lezer is dat het verhaal er helemaal is, dat je alles stap voor stap “her-kent”, kan meelezen, mee herinneren en met verwachting uitkijken naar wat gebeurt op de volgende pagina’s en waarvan je weet dat het er zal zijn.

Niet alleen de ervaring van Paul met de Gom Jabbar maar herhaaldelijk, doorheen het boek met sterke beelden van de woestijn, de zandworm in actie, de grotten. Deel één is minstens even goed en eigenlijk sterker. Alles wat vliegt is hyper sciencefiction, modern, in een decor van gestroomlijnde hypermoderne gebouwen, steden en grootse luchten.
Het verhaal groeit, krijgt meer zwier en vaart, ook de tekening krijgt een duidelijke eigenheid, wordt overtuigender, zou zelfs meer ruimte kunnen gebruiken. De kleuren zijn bijzonder, soms grenzend aan het fluorescerende, gericht op het passende, sfeer scheppende effect. De dialogen komen uit de roman. Een vondst: om ruimte voor het beeld te laten, worden innerlijke dialoog en gedachten in aparte lijstjes weergegeven, met een eigen kleur voor iedere denker.

Het is een anomalie dat je je als recensent in bochten moet wringen om duidelijk te maken dat je hier toch echt twee prachtige albums in handen hebt. Iedereen die de oorspronkelijke Dune-romans niet gelezen heeft, is te benijden met een juweel van een verhaal en bijzondere striproman. De oudere lezer krijgt te maken met de Dune-vloek van een boek dat zich niet laat om-scheppen. Ook niet in een film, trouwens. De laatste verfilming krijgt bijna de juiste personages en de juiste atmosfeer te pakken, maar verliest zich hopeloos in gebrek aan lengte en in de Holywoodiaanse special effects.

Ik kijk uit naar een nog verder groeiend derde deel De profeet en ga eens proeven van een driedelige prequel De jonge jaren van Hertog Leto en andere spin-off verhalen.

Victor De Raeymaeker

https://www.humanistischverbond.be/kritisch-lezen/1016/dune-de-graphic-novel-boek-1-en-boek-2/

Dune, Frank Herberts epische sciencefiction meesterwerk dat zich afspeelt in de verre toekomst te midden van een uitgestrekte feodale interstellaire samenleving, vertelt het verhaal van Paul Atreides. Hij neemt, samen met zijn familie, de woestijnplaneet Arrakis over. Wanneer Pauls moeder Jessica een briefje vindt in een geheime serre waarin ze gewaarschuwd wordt voor een verrader in hun midden, probeert de Atreides-familie uit te zoeken wie van hun vertrouwde adviseurs van plan is hen te vermoorden of nog erger, hen uit te leveren aan de gemene Baron Vladimir Harkonnen. Terwijl Paul en zijn vader hertog Leto door de gebruiken van deze nieuwe wereld navigeren, van het vliegen over de zandduinen terwijl ze reusachtige mensenetende wormen proberen te ontwijken tot het verkopen van druppels water aan arme mensen op straat, wordt het zowel Paul als hertog Leto duidelijk gemaakt dat het leven op Arrakis geen eitje is.

Doorheen de roman geven de kleurrijke illustraties bij de dialogen tussen de personages een bijzonder inzicht in wat Herbert zich precies voorstelde bij het lezen van zijn oorspronkelijke roman. Met precies de juiste hoeveelheid informatie, humor en actie gemengd met politiek, is het eerste deel van ‘Dune’ de perfecte introductie in de wereld van sci-fi en fantasy. Door de verschillende rassen en goed afgeronde karakters die we ontmoeten, samen met de spanningen die ontstaan tussen het huis Atreides en de andere planetaire rassen, ontstaat er een interessante dynamiek die ons geïnteresseerd houdt.

Hoewel de toevoeging van illustraties een broodnodig inzicht geeft in het landschap van de planeet Arrakis, laat ‘Dune’ wel wat broodnodige informatie achterwege, vooral wat betreft het plaatselijke taaltje en het sci-fi-jargon van Frank Herbert. Van de Kwisatz Haderach, de Bene Gesserit of Gom Jabbar is er weinig tot geen uitleg over wat deze termen betekenen en ze lijken een zeer belangrijke plaats in te nemen binnen de roman. Het zou nuttig zijn voor lezers, vooral degenen die nieuw zijn in het genre, om een woordenboek achterin de roman te hebben om de verwarring op te helderen die ze kunnen voelen rond deze termen.

Het tekenwerk komt van twee spanjaarden, Raúl Allén en Patricia Martín. Ze hebben heel wat ervaring in het comicwereldje en dat zie je ook terug in de tekenstijl, met dik afgelijnde personages die uit de decors stappen als het ware.

Over het geheel genomen is de graphic novel een zeer knappe aanvulling op de serie die decennia geleden door Frank Herbert werd gestart (in 1965 om precies te zijn). Lezers die op zoek zijn naar een gemakkelijke introductie tot de epische werken die al in het genre zijn gepubliceerd, kunnen met deze strip een perfecte manier vinden om hun tenen in het genre te dompelen zonder de extra verplichting van de geschreven roman.

https://www.instagram.com/deboekenman/

Wanneer een van mijn favoriete boeken wordt verfilmd of verstript houd ik altijd mijn hart vast: zal de nieuwe interpretatie recht doen aan de creatieve rijkdom van het verhaal? De verfilming van The Lord of the Rings vind ik goed gelukt, die van The Hobbit niet, maar de verstripping ervan is dan weer best aardig. Dune kent al een mislukte verfilming: die van David Lynch uit 1984, en een beter geslaagde versie: de miniseries Dune en het vervolg, Children of Dune, die Sci Fi Channel in 2000 en 2003 uitbracht. Het is te hopen dat de nieuwe verfilming die in oktober uitkomt alle verwachtingen overtreft.

Dune – de graphic novel: boek 1 is een goed geslaagde verstripping van het boek. De auteurs zijn dicht bij het originele boek gebleven en dat is zowel bewonderenswaardig als noodzakelijk gezien de complexiteit. De karakters komen goed uit de verf, de fraaie tekeningen zijn sfeervol en passend bij het verhaal. Deze graphic novel geeft een goede indruk van de intrigerende wereld van Dune: een dijk van een science fictionverhaal en een verrijking voor de science fictionstrip!

Eerst een kleine bekentenis – hoewel ik vroeger een fanatieke science fictionlezer was en ik alle delen van Asimov’s Foundationreeksen verslonden heb, net als al die dikke pillen van Robert Heinlein, kon ik niks beginnen met Frank Herbert’s Dune. Op de een of andere manier kwam ik daar niet in – ik vond de mensen te hard, geen overtuigende echte mensen, en de verhalen te extreem, hoewel het bij science fiction voor mij niet snel te extreem is.

Maar nu is daar Dune, de graphic novel, en ik ben ook een groot stripliefhebber, dus… En inderdaad, dat maakt wel uit – Dune is op een meer dan voortreffelijke manier omgezet naar een beeldverhaal dat door de manier van tekenen wel kan overtuigen, al waren er ook hier wel wat bladzijden nodig om me te overtuigen. Maar de verschillende spelers worden mooi geïntroduceerd – het is door de gekleurde tekstblokjes duidelijk door wiens ogen we op welke momenten kijken, en het blijft daardoor mooi overzichtelijk.

Het verhaal speelt zich af in een verre toekomst, te midden van een gigantische interstellaire feodale maatschappij en vertelt het verhaal van Paul Atreides die, samen met zijn familie, de heerschappij over de woestijnplaneet Arrakis overneemt. Of liever gezegd, ze worden gedwongen als “bevelhebbers” van die planeet aangesteld, zeer tegen de zin van hun voorgangers, die er een lucratief maar snoeihard handeltje dreven in “spice”, een drug die levensverlengend en intelligentieverhogend werkt. Ze komen dan ook in een val terecht waar ze niemand kunnen vertrouwen en waar ze hun leven geen moment zeker zijn. Dat levert een verhaal op waarbij je als lezer continu op het puntje van je stoel zit, want ook jij weet niet wie er wel of niet te vertrouwen is, je volgt vooral de jonge hoofdrolspeler Paul.

Hoewel Dune al in 1965 verscheen lijkt het er sterk op dat het boek nu pas zijn voorspellende krachten een beetje waar aan het maken is, zou je bijna cynisch kunnen denken. De perfecte tijd dus voor deze graphic novel en een breder publiek voor deze terechte science fictionklassieker.

https://www.moorsmagazine.com/cartoons/strips/dune-de-graphic-novel-boek-1/

De zoon van James Herbert profiteert al zijn hele leven van de spin-offs die hij baseert op de Dune boeken van zijn vader. Hij weet zich gelukkig steeds te omringen met getalenteerd volk om die verhalen tot een goed einde te brengen. Het duurt even voor je in het verhaal van deze graphic novel zit omdat de scènes niet zoveel samenhang vertonen en de spanningsboog van het boek er hier en daar wat slapjes bijhangt. Een vaak voorkomend euvel bij adaptaties omdat de adaptanten geen zicht hebben op de structuur van het geadapteerde. De tekeningen zijn echter superbe en het bronmateriaal zo goed dat ook deze versie zeer kan beklijven.

https://9ekunst.nl/2021/05/06/kort-van-stof-april-2021/