Saboteuses 01: Naald

Over de Tweede Wereldoorlog spreken we (ik althans) nog steeds als over 'de oorlog'. Dat zal wel een generatiekwestie zijn: mijn ouders hebben die oorlog bewust meegemaakt en in mijn jeugd hoorde ik geregeld mensen spreken over 'voor de oorlog' of 'net na de oorlog'.

In ieder geval blijft, na zo'n tachtig jaar die oorlog nog steeds boeien. Er verschijnen dan ook nog altijd strips die zich in die tijd afspelen. Een voorbeeld hiervan is het tweeluik Saboteuses, verschenen bij uitgeverij Silvester. Er is intussen ook een tweede tweeluik aangekondigd.

Lange tijd is de oorlog vooral als een mannenaangelegenheid gezien. De verhalen over de oorlog staan bol van heroïek en tragiek, waarbij de mannen de hoofdrol spelen. Maar er waren ook vrouwen die zich actief met de oorlog bemoeiden. In Nederland kennen we Hannie Schaft en dan houdt het een beetje op. Veel andere vrouwen bleven anoniem.

Special Operations Executive
Op 22 juli 1940 nam het Britse oorlogskabinet het besluit om een geheime dienst op te zetten, de SOE (Special Operations Executive). De organisatie opereerde in het geheim en bediende zich vaak van geweld: moorden, ontvoeringen, aanslagen). Daarbij werden ook vrouwelijke agenten opgeleid. Volgens de inleiding van Saboteuses werden er 37 vrouwen opgeleid, van wie er veertien niet terugkeerden.

Over dat getal valt wel te twisten. In SOE in France van M.R.D. Foot (1966) worden al meer dan vijftig vrouwelijke agenten genoemd. Op Wikipedia is er sprake van een nog groter aantal, maar waarschijnlijk gaat het daar over vrouwen die op een of andere manier bij de organisatie betrokken waren en niet alleen over de vrouwelijke agenten.

Het past wel in deze tijd om aandacht te vragen voor minderheidsgroepen op oorlogsgebied. Zo is er gepubliceerd over de rol van mensen van kleur bij de bevrijding van Nederland. Ook vrouwen hebben in het verleden altijd te kampen gehad met weinig belangstelling en waardering. Gelukkig wordt er hard gewerkt om die achterstand weg te werken. Ik denk hierbij aan het werk van Els Kloek en van het schrijverscollectief Fixdit. Het is daarom niet meer dan logisch dat de schijnwerper gezet wordt op de vrouwelijke agenten.

Naald en Mol
Saboteuses bevat twee albums: Naald en Mol. De hoofdpersoon is Paulette Kincaid. Zij is geen historische figuur; haar geschiedenis is verzonnen, maar moet een beeld geven van hoe vrouwen actief waren in de geheime dienst.

Paulette is nog maar vijftien jaar oud in 1942. Nou goed, bijna zestien. Ze werkt bij haar tante in een kledingzaak/naaiatelier, maar daar heeft ze het niet naar haar zin. Haar vader had een Bentleygarage en hij heeft haar autorijden geleerd. Als ze buiten voor de winkel een vrouw ziet die onmiddellijk naar het ziekenhuis moet, vordert ze min of meer een jeep en brengt de vrouw weg. Zo komt ze in contact met militairen. Ze verzwijgt haar werkelijke leeftijd wordt toegelaten tot de opleiding tot agente.

Naar Frankrijk
Ze wordt uitgezonden naar Frankrijk en kiest daar de codenaam 'Naald'. Dat het daar allemaal niet vanzelf gaat, blijkt al uit de openingspagina van het eerste deel waar Paulette op het punt staat een zelfmoordpil in te nemen.

In het tweede deel blijkt dat er waarschijnlijk een verrader bij de organisatie betrokken is. De vrouwen werken nauw met elkaar samen, maar in hoeverre kun je elkaar vertrouwen? Natuurlijk blijkt de mol iemand te zijn die je aanvankelijk niet verdenkt en Paulette zal een moeilijke beslissing moeten nemen.

De twee delen lezen prettig: het verhaal houdt genoeg vaart en worden vragen opgeworpen die je beantwoord wilt hebben, waardoor je door blijft lezen. Ook is het belangrijk dat een niet zo bekend deel van de geschiedenis aandacht krijgt.

Een deugende hoofdpersoon
Heel erg origineel is het verhaal niet. Er zijn al veel avonturenverhalen waarbij de held of heldin moeilijkheden moet overwinnen. De hoofdpersoon wijkt wat af van haar omgeving. Ze is eigenzinnig en gedreven. Dat zijn punten die het gemakkelijker maken om mee te leven. De scenarioschrijver, Jean-Claude van Rijckeghem heeft weinig moeite gedaan om het de lezer lastig te maken. We weten vanaf het begin dat Paulette deugt. Wie er minder deugen, is niet altijd duidelijk en dat maakt het verhaal wat interessanter.

Het verhaal ontstijgt dat van de gemiddelde avonturenstrip niet, maar misschien is dat ook weer niet heel erg. Je leest een prettig verhaal en je krijgt en passant wat geschiedenis mee. Zo worden het nuttige en het aangename verenigd.

Tekeningen
De tekeningen van Thomas du Caju zijn over het algemeen in orde, maar ze zijn wel erg 'gladjes'. Op de openingspagina zit Paulette in beroerde omstandigheden, maar het is allemaal heel esthetisch weergegeven. Het is me te clean en ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat Paulette vooral als mooie vrouw in beeld gebracht moest worden. Verder wordt de dramatiek wel erg zwaar aangezet.

Wel leiden de tekeningen je goed door het verhaal. Ze zijn helder en je aandacht gaat gemakkelijk naar de zaken die voor het verhaal belangrijk zijn. Op detailniveau gaat het nog wel eens mis. Hoe een sigaret in een mond gehouden wordt (blz. 5 bijvoorbeeld) is soms net niet natuurlijk, bewegingen lopen niet altijd soepel, soms wringt het perspectief, waardoor de lengte van ledematen niet helemaal klopt of zijn er onhandige oplossingen gekozen. Op bladzijde 35 zien we twee fietsen, die we meer van voren hadden moeten zien, maar dat is misschien een te lastig perspectief.

Voor Nederlanders, fietsers bij uitstek, valt het waarschijnlijk al snel op als er iets niet klopt bij een rijwiel. Op bladzijde 36 gaat 'Muis' onderuit met haar fiets en dan gaat er ook van alles bij het tekenen fout: de fiets lijkt te klein, maar er is ook wat mis met het lichaam van Muis, als je kijkt naar haar armen en naar hoe haar benen aan het lichaam zijn gezet.

Setting
Tijdens het lezen valt dat overigens niet altijd op en de setting (gebouwen, auto's, vliegtuigen) lijkt me in orde. Kenners van auto's en vliegtuigen kunnen hier beter een oordeel over uitspreken, maar ik had wel steeds het idee dat ik in de jaren veertig was. De sfeer van een historisch verhaal is goed gehandhaafd.

Zoals gezegd op tekeningen en scenario is wel wat aan te merken, maar wie gewoon een prettige strip wil lezen over de Tweede Wereldoorlog komt wel aan zijn of haar trekken. En dat dit wat minder bekende stukje geschiedenis aandacht krijgt is zonder meer winst.

https://teunisbunt.blogspot.com/2023/11/saboteuses-1-naald-2-mol-van-rijckeghem.html

Londen, 1944. Paulette woont nadat haar vader is omgekomen bij een bombardement bij haar tante Phyllis. Daar werkt ze in de kledingwinkel en naait jurken. Maar de 17-jarige is opstandig en wil méér met haar leven. Als ze op kordate wijze een zwangere vrouw weet te helpen die op het punt van bevallen staat, trekt ze de aandacht van een twee officieren. Die komen haar zogenaamd arresteren voor het ‘lenen’ van een militair voertuig, maar eenmaal op kantoor vragen ze haar of ze belangstelling heeft voor een opleiding tot geheim agent. Paulette is avontuurlijk ingesteld dus ze zegt onmiddellijk ja. De opleiding is bedoeld om haar met uitzending naar Frankrijk te sturen om de invasie van de geallieerden voor te bereiden. Ze wordt samen met twee andere vrouwen opgeleid. Die zien de nog niet eens volwassen Paulette meer als een gevaar dan als een agent met toegevoegde waarde. Desondanks mag Paulette door en komt het tot een dropping op Franse bodem. Haar codenaam wordt daar Naald, haar collega heet Muis. Ter plaatse zorgt de impulsieve Paulette voor de nodige problemen, maar voor elke domme zet doet ze ook iets goeds. Spoedig plegen ze hun eerste aanslag, waarbij ze worden betrapt, maar zich schietend weten te bevrijden. Als vervolgens willekeurige dorpelingen gevangen worden genomen en geëxecuteerd, wil Paulette zich aangeven. Muis weet dat te voorkomen, maar komt vervolgens zelf in de problemen. Paulette besluit dan om haar zelfmoordcapsule in te nemen.

Saboteuses is een aardige, maar ook wel weer erg onwaarschijnlijke reeks. Alsof de Engelse geheime dienst willekeurige meisjes van de straat af plukte en in no time op wist te leiden tot gevaarlijke geheim agenten. Hoe het zij, dit soort oorlogsverhalen doet het eigenlijk altijd goed en ook deze reeks krijgt dus toch weer een voldoende.

Het debuutalbum van Saboteuses is er alweer eentje om in de gaten te houden. Thomas Du Caju is een zeer begaafd tekenaar en dat toont hij nu opnieuw, met heel wat aandacht voor de personages en de decors. Hij probeert ook geregeld emotie in de blik van zijn personages te gieten en daar slaagt hij quasi altijd in. Het verhaal is spannend, origineel en smaakt naar meer. Hopelijk moeten we niet te lang wachten op het volgende en laatste deel van de eerste cyclus!

https://www.instagram.com/deboekenman/

WOII: The firm de beruchte spionagedienst die Churchill oprichtte om de Duitsers zoveel mogelijk te koeioneren nam ook vrouwen aan. Paulette slaagt er, ondanks haar jonge leeftijd en jeugdige impulsiviteit, in om een plekje in de dienst te veroveren. We volgen haar training, samen met andere vrouwen, waarbij scenarist Van Rijckeghem erin slaagt om personages van vlees en bloed neer te zetten. De tekeningen van Du Caju zijn van hoge kwaliteit, al vinden we de keuze voor een vrij zielloze computerinkleuring wel wat spijtig. Nadat Paulette gedropt wordt in Frankrijk stijgt de spanning pas echt, wanneer ze iets te onbezonnen handelt en het leven van tal van mensen op het spel zet. Wordt vervolgd!

https://9ekunst.nl/2022/11/06/kort-van-stof-september-2022-2/

Londen, 1942. Paulette Kincaid is de achttienjarige dochter van een overleden Engelse zakenman en een Française. Haar moeder liet haar in de steek nog voor de oorlog begon en haar vader stierf in een bombardement tijdens de Battle of Britain. Ze woont nu twee jaar bij haar tante en helpt haar in de kledingwinkel met stikken en verstellen maar ze verveelt zich dood. Als een zwangere vrouw op de stoep voor de winkel op het punt staat te bevallen bedenkt ze zich niet en steelt ze een legerjeep.

In plaats van door het leger te worden bestraft krijgt ze een baan aangeboden bij de spionagedienst SOE, omdat ze onder de indruk zijn van haar doortastende optreden. Haar codenaam kiest ze zelf – Naald. Eigenlijk is ze te jong, en vooral ook te onbesuisd voor de klus die ze voor haar in gedachten hebben, maar na een pittige opleiding van drie maanden wordt ze met twee andere jonge vrouwen gedropt in Frankrijk, waar ze meteen voortvarend aan de slag gaan.

En dat loopt niet allemaal even soepel – tot grote frustratie van de vrouw waaraan ze gekoppeld is raakt de impulsieve Paulette steeds in de problemen, en de eerste grote sabotage-actie die de twee vrouwen uitvoeren verloopt ook al niet geheel volgens plan…

De strip is gebaseerd op de speciale geheime dienst die Churchill in 1940 oprichtte – het SOE (Special Operations Executive) werd door Churchill zijn “ministerie van onfatsoenlijke oorlogsvoering” genoemd, maar het personeel zelf had het over “The Firm”. De agenten van de SOE moesten het vuile werk opknappen – alles was toegestaan, moorden, ontvoeringen en aanslagen. Tussen 1942 en 1944 werden er 37 vrouwen opgeleid die als geheim agent in bezet gebied werden ingezet, daarvan keerden er veertien nooit terug – zij waren de “saboteuses” waar deze fictieve stripreeks een eerbetoon aan wil zijn.

Een bijzonder verhaal, goed getekend, deel 1 maakt nieuwsgierig naar het afsluitende deel 2.

https://www.moorsmagazine.com/cartoons/strips/saboteuses-1-naald/

Paulette Kincaid verloor haar vader tijdens een van de Duitse bombardementen op Londen. Haar Franse moeder verliet jaren daarvoor al het gezin zodat Paulette als tiener er feitelijk alleen voor komt te staan. Ze vindt onderdak en werk bij haar tante die een kledingzaak uitbaat. Het naaiwerk in de winkel kan Paulette maar matig boeien en de relatie met de tante is ook niet bepaald hartelijk. Wanneer een jonge vrouw op het voetpad dreigt te bevallen vraagt de achttienjarige Paulette aan een militair om de vrouw met zijn jeep naar het ziekenhuis te brengen. Nadat hij weigert, vordert Paulette de jeep op hardhandige wijze op. Niemand twijfelt eraan dat deze drieste actie niet zonder gevolgen zal blijven. Haar gedurfde optreden voor de goede zaak heeft echter indruk gemaakt op een Britse officier van de geheime dienst. Paulette krijgt de kans om een opleiding te volgen bij het Special Operations Executive (SOE). Als ze slaagt, zal ze als geheim agente naar Frankrijk gestuurd worden om daar het verzet te coördineren. Wat het jonge meisje aan maturiteit ontbreekt, maakt ze dan weer goed met haar schietkunsten, improvisatietalent en durf. Tegen de verwachtingen van haar medestudenten en drilsergeant in slaagt Paulette toch in de opleiding. Ze wordt saboteuse onder de codenaam Needle...

Na Betty & Dodge, Little England en De Muizen van Leningrad slaan Jean-Claude Van Rijckeghem en Thomas Du Caju de handen in elkaar om een stripverhaal rond de Tweede Wereldoorlog te maken. Dat beide auteurs op dit gebied inmiddels een goed gesmeerde tandem vormen, hoeven we niet meer in de verf te zetten. Een verhaal rond het verzet staat altijd garant voor de nodige spanning en een stevige portie actie en drama. Van Rijckeghem portretteert in sneltempo het personage van Paulette: jong, knap, impulsief, intelligent, een tikkeltje arrogant, maar met het hart op de juiste plaats. We zijn meteen mee met het personage dat na de korte harde opleiding als geheim agente losgelaten wordt in een door de nazi’s bezet Frans dorpje. We volgen het meisje dat ondanks haar tekortkomingen groeit in alles wat ze doet. Elke actie van het verzet heeft namelijk gevolgen. Soms zijn die gevolgen oneindig veel groter dan gedacht of dan de bedoeling was. Wat kan een meisje van achttien jaar emotioneel dragen?

Thomas Du Caju heeft inmiddels zijn sporen als tekenaar ruimschoots verdiend. Zijn herkenbare tekenstijl weet ons keer op keer te bekoren. In veel van zijn vrouwelijke hoofdpersonages valt altijd wel een vleugje Betty te herkennen. Bewust of onbewust, we kunnen daar bezwaarlijk iets op tegen hebben. De inkleuring, lichteffecten en decors ademen sfeer uit. Met name de scènes die zich in het donker afspelen, zijn bijzonder knap! Uiteraard sluipt er her en der ook nog een vliegtuig, Jeep of Kübelwagen ten tonele, de kers op de taart zullen we maar zeggen.

Dit eerste deel van Saboteuses wist ons vanaf de eerste pagina’s te overtuigen en stelde geen seconde teleur. Bovendien blijven we achter met een cliffhanger van formaat. We kunnen alleen maar hopen dat we niet te lang op het vervolg moeten wachten. Silvester verzorgde de mooie hardcoveruitgave en heeft na Du Caju's Vleugels van Hoop blijkbaar de smaak te pakken. Hun fonds zit dan ook boordevol kwalitatieve reeksen rond de Tweede Wereldoorlog.

JACKY CORNELIS