Kopje onder (+stofomslag)

De tachtigjarige Yvonne moet afscheid nemen van haar huis na veertig jaar om te verhuizen naar een verzorgingstehuis. Ze heeft het er heel moeilijk mee om alle vrijheid en onafhankelijkheid af te geven. Op haar eigen, frisse manier probeert ze om te gaan met de regels van het verzorgingstehuis en maakt ze nieuwe vrienden. De herinneringen en het gemis maken het haar soms moeilijk, maar ze probeert ook in haar laatste jaren te genieten van het leven en alles eruit te halen wat er nog in zit!

Ik had geen idee wat ik kon verwachten van deze graphic novel, maar ik werd van mijn sokken geblazen door de prachtige illustraties en boodschap die dit verhaal vormen.

Deze graphic novel straalt zowel levensvreugde als verdriet uit, waardoor het pijnlijk maar tegelijk zo mooi is. Het hele gegeven van naar een verzorgingstehuis moeten verhuizen is voor veel oudere, maar ook jongere mensen wellicht heel herkenbaar door mensen uit hun eigen omgeving en daardoor zal het veel lezers raken. Het mooie aan Yvonne is dat ze het moeilijk heeft met verhuizen, maar er wel het beste van wil maken in het tehuis. Ze botst daar op manieren en regels die het moeilijk maken om volledig te doen wat ze wil, maar ze kan rekenen op enkele sympathieke medewerkers die een oogje dichtknijpen en haar laten genieten van haar leven.

De titel past heel goed bij het verhaal, net als de tekeningen. Ik denk dat het hele verhaal zo sterk binnenkomt door de zachtheid van de mensen die centraal staat en voelbaar is doorheen het verhaal. De positieve boodschap, gecombineerd met de zwaardere thema’s die horen bij het leven, maken van deze graphic novel een mustread.

Kopje onder is een verhaal over ouder worden, herinneringen ophalen en het verleden achter je laten, maar ook over geconfronteerd worden met het vergeten van mensen en dingen van vroeger, het aftakelen van je lichaam en geest en achteruit gaan. De zachtheid van mensen is voelbaar en geeft dit verhaal vorm, waardoor het enerzijds voelt als een warme deken, en anderzijds als een reality check. Met een mooi evenwicht tussen deze uitersten brengen Vidal en Pinel een graphic novel die je zal raken en nog lang na het lezen bij zal blijven.

https://valeriesboekenwereld.be/?rcno_review=kopje-onder-severine-vidal-victor-l-pinel

Yvonne Leenders wordt ouder. Ze is de tachtig gepasseerd en het huis wordt te groot voor haar. Haar man is overleden en ze moet ook afscheid nemen van haar hond Boef. Ze trekt naar een tehuis, Mimosa, maar het is wel wennen.

Dat is de situatie in de strip Kopje onder. Misschien is Yvonne zich er niet eens bewust van dat ze kopje onder dreigt te gaan. Pas als ze een liefhebbende medebewoner treft, zegt ze dat hij haar boven water heeft gehaald. Ze zit weer in een gemeenschap en daar gedijt ze goed, al is niet alles gemakkelijk.
Setting

De setting is niet bijzonder verrassend. We kennen die uit de strip Rimpels van Paco Roca en in de literatuur zijn er natuurlijk de boeken over Hendrik Groen en De laatkomer van Dimitri Verhulst. Over liefde op latere leeftijd tekende Aimée de Jongh Bloesems in de herfst (op een scenario van Zidrou). De tekenstijl van Victor L. Pinel lijkt trouwens wel op die van De Jongh.

Het verhaal biedt zo'n beetje wat je kunt verwachten: in de nieuwe omgeving zijn er mensen die er met elkaar wat van proberen te maken en er zijn mensen die de regeltjes strak hanteren. Yvonne en haar vriendengroep zijn tegendraads, op een goedmoedige manier. Daardoor worden ze sympathiek. Maar er zijn verschillende karakters die maar weinig uitgediept zijn en die goed zijn (verplegende Youssef) of minder goed (de directrice). Daardoor blijven veel scènes steken in eenduidigheid.
Ver van de grenzen

Nergens zoekt het verhaal de grenzen op, nooit moet de lezer rechtop gaan zitten. Er wordt wel kritiek geleverd: de ouderen worden soms als kinderen behandeld. Maar nergens wordt de kritiek bijtend. Tragisch wordt het verhaal maar heel af en toe: als Yvonne afscheid moet nemen van haar hond of als haar kleinzoon op bezoek zou komen, maar meldt dat hij verhinderd is.

Het scenario van Séverine Vidal is me dan ook te veilig, te voorspelbaar. Het vraagt te weinig van de lezer. Dat wil niet zeggen dat Kopje onder een vervelend verhaal is. Het leest best goed, maar de lezer wordt nooit tegen de haren in gestreken. Veel personages deugen en de lezer die zich met hen moet identificeren deugt dus ook. Dat is naar mijn smaak een veel te aangename positie.

Er komen verschillende aspecten van het leven in het tehuis langs, de personages gaan wel voor je leven en het is ook allemaal wel goed verteld. Helemaal geen slechte strip, maar ik had graag meer gevaar gewild, graag meer dwarsheid dan een paar ouderen die hun eigen gang willen gaan.
Tekeningen

Op de tekeningen van Pinel heb ik niets aan te merken. Goed getekend, goed ingekleurd. De vriendelijke houding tegenover de omgeving die spreekt uit het verhaal, vinden we ook terug in de tekeningen. Verhaal en tekeningen zijn met elkaar in overeenstemming.

Kopje onder is een aardige strip, technisch best goed. Maar mij is het verhaal te goedmoedig, te Hendrik Groen, te weinig eigenzinnig. Ongetwijfeld lezers zijn die ervan genieten en dat snap ik ook. Maar ik leg het album even terzijde.

https://teunisbunt.blogspot.com/2023/04/kopje-onder-severine-vidal-victor-l.html

Nadat ze haar man heeft verloren moet oma naar het rusthuis. Iedereen die ooit hetzelfde heeft meegemaakt met zijn ouders of grootouders zal veel herkennen in dit album. De ouderen hebben het moeilijk met de veranderende levensstijl, de aftakeling van zowel lichaam als geest, de eenzaamheid, het wachten op bezoek… Maar het is niet al kommer en kwel: nieuwe ontluikende liefde en humor maken het album erg aangenaam om te lezen. Meer nog, het raakt je recht in het hart. Een emotie die we hopelijk nog tot het einde van ons leven kunnen voelen. De hoofdpersonages in dit pareltje bewijzen in ieder geval dat het kan.

https://www.cuttingedge.be/boeken-strips/strips/18872/ces-stripfax-jan23/

Eerste blad van dit stripalbum. Een smal strookje, bovenaan. Achteraanzicht. Duidelijk oude benen, broek en schoenen die stappen. Ernaast sjokken moeilijk hondenpoten.

Dan een groot centraal beeld: de stappende benen en poten zijn die van een oude vrouw en haar hond die over het grasveld op een mooi, oud huis toelopen. Houten bank.

Het strookje onderaan: een poortje. Door de staven zie je het huis en “bam” de deur die dichtslaat. Voor het poortje een agressief rood bord. TE KOOP.

Als een stripverhaal zo begint, weet je dat je te maken hebt met een professional, met iemand die de strip-taal kent en gebruikt. Hij kan daarenboven nog goed tekenen ook. Alles stevig neergezet en toch gevoelig. Op één pagina, in drie beelden, krijg je de beginsituatie van een verhaal waarvoor anders heel veel woorden en zinnen zouden nodig zijn. Dat is essentieel voor een goede strip, waar je de tekening niet wil zien verdrinken in massa’s ballonnetjes en tekst.

De hond gaat meteen in zijn mand liggen. Yvonne neemt een “super mamy”-mok van het rekje en laat hem vallen. “We zijn een stel zielige oudjes, hé, Boef?”
Het huis wordt bezichtigd door would-be kopers, terwijl Yvonne in de zetel zit tussen het andere meubilair en allerlei opmerkingen hoort maken over het huis dat tussen haar vingers aan het glippen is. “Dag mevrouw Leenders,” als ze weggaan. Zonder omkijken. Als Yvonne later in de douche staat en zichzelf naakt ziet in de spiegel, herhaalt ze: “Een royale omvang."

Zoon en kleinkinderen komen haar halen om naar het verzorgingstehuis Mimosa te gaan. Zonder Boef. Die is er niet en de kleinkinderen weten dat oma niet zal zeggen wat ze met hem gedaan heeft. De vorige dag bracht een goede vriend een doos met een flesje en een spuitje.

Ganse pagina: de auto rijdt weg van het huis met erboven een kadertje met een pakkend tekstje. “Ik werd hier twintig, een huwelijk onder de lindeboom, mijn haar in een strakke paardenstaart (…) Ik werd zestig, het feest, een stormachtige dag en zeventig, langzamer lopen, altijd hand in hand met hem. Ik was hier tachtig jaar, Henri was een paar maanden eerder verdwenen en de kinderen zeiden tegen mij "sla de bladzijde om". Sindsdien ben ik vooruitgegaan, bijna bij elke stap gevallen, omdat elke stap me nog steeds van hem wegneemt. Ik zal hier niets hebben, geen feest, geen val, geen nacht van liefde meer. Op de koele ochtend doe ik de luiken niet meer open. Ik ga niet meer zitten, een drankje in mijn hand om de zon onder te zien gaan. Ik ga weg.”

Mimosa. Nu haar nieuwe wereld. Een wereld van oudjes. Ze markeert meteen haar aanwezigheid door in het voorbijgaan een woord in een spelletje scrabble dat bezig was, en passant te veranderen…

Grote pagina. Ze zit alleen en klein op haar bed. Eronder een tekstje: “Ik verafschuw dit soort spreien. Stugge stof, lelijke kleur, stoffig, as. Ik heb een hekel aan dat behang, de afbladerende verf, de geur van ouderdom”.

Gelukkig blijft het niet zo. Ze maakt vrienden met een groepje dat elkaar al langer kent. Mensen die veel humor hebben en graag grappen maken. Er is ook een jonge verpleger, Youssef, die zeer begrijpend en breeddenkend is. Ze kan bijvoorbeeld tegen hem zeggen dat ze een vriend gemaakt heeft en die “vriend” blijkt dan een boom te zijn. “Die is stevig en je kan op hem rekenen,” zegt hij. Nu en dan is er bezoek maar minder en minder. Ze maakt zich klaar omdat kleinzoon Tom op bezoek gaat komen. Later ligt ze op haar bed. “Niet gekomen. Verhinderd,” zegt ze aan Youssef.

Gedurende een bezigheidstherapie vindt ze de spelletjes zo belachelijk dat ze onbedaarlijk begint te lachen. Aanstekelijk. De ganse groep lacht mee en kan niet stoppen...

Er is een dame, Fiffi, die zich alles inbeeldt en bijvoorbeeld denkt dat ze een kerstboom aan het versieren is. Yvonne gaat mee spelen en weldra doet de ganse groep ook mee.
Als ze met klei mogen werken, maakt ze een erecte penis.

Als kleinzoon Tom op bezoek komt, is het feest. Ze halen herinneringen op. Ze toont hem haar ganse wereldje en iedereen erin. Als hij haar uitdaagt, loopt ze vlot een ander oudje voorbij…

Als hij weg is, is er enkel leegte. In een tekstje lezen we hoe ze zich voelt: “Een beetje bang, kleine Tom. Bang voor wat komt, woorden die zullen verdwijnen, net als mijn herinneringen. Misschien vergeet ik je naam. Als ik je naam vergeet. Doodt me. Als ik je naam vergeet.”

Een man uit het groepje zoekt toenadering. Als ze later, alleen op haar kamertje, naar de nacht en de maan zit te staren, gaat ze plots de gang op en naar zijn kamer. Ze gaat opgekruld achter hem liggen.

Er zijn hartverscheurende scènes waar een vrouw haar man binnenbrengt: “We zijn 73 jaar getrouwd en ik laat hem zo achter.” Hij is boos. “Ga maar weg jij.”

Eén van de volgende nachten, komt haar vriend bij haar liggen. Ze vrijen. “Best goed voor onze leeftijd.” Het is alsof je me boven water hebt gehaald,” zegt ze.

Als niemand van het groepje bezoek heeft op een zaterdag, bouwen ze een feestje op haar kamer. De verantwoordelijke dame komt voorbij het kamertje. Muziek. Zingen. Dansen. Ze worden als kinderen berispt en weggestuurd. “Het reglement verbiedt dit soort samenkomsten.”

Haar in 80e verjaardag is een luidruchtig gedoe waar zij triestig bij zit als ze een kaarsje moet uit blazen.

Na een nacht vrijen, zijn ze beiden in slaap gevallen. ’s Morgens is het Youssef die ze ontdekt en ervoor zorgt dat … weer ongezien op zijn kamer komt.
Alhoewel ze niet echt ziek is, gaat alles toch moeilijk en merkt Yvonne dat ze dingen begint te vergeten. “Zo. Het gebeurt. Als een wild beest dat wachtte, ineengedoken en me bespringt. De woorden gaan ervandoor en de herinneringen ook. Al jullie stemmen, ik hoor ze niet meer. Ik weet niet meer hoe de jouwe klonk, Henri. Gisteren bij de workshop had ik tegelijkertijd te veel herinneringen en geen. Een geheugenbrij, anders kan ik het niet noemen.”

Het groepje besluit ervandoor te gaan. Yvonne steelt het sleuteltje van de achterdeur. Zonder echt enige voorbereiding of bagage, enkelen lopen nog op hun pantoffels, stappen ze langs de baan. Ze zweten. Ze zingen. “Want we zijn vrienden voor het leven.” Eén van hen lift. Een camionnetje stopt. Het blijkt Martin, een kennis van Yvonne, te zijn. Hij vraagt of ze helemaal gek geworden zijn. Uiteindelijk rijdt hij toch met het groepje naar een plekje dat stukjes wens heeft van ieder van hen. En kadertekstje: “Geef ons een paar uur vrijheid. Kies de plek. De rest regelen we zelf wel. Water. Misschien een steiger, ja. Slib om onze voeten in te laten zakken. Gras en de zon die ons droogt. Heb je dat Martin. Heb je dat voor ons?”

Een voorlaatste dubbele bladzijde: de zeven oudjes – grappig en aandoenlijk beeld - lopen over de steiger achter elkaar naar het water toe, ieder op een typisch eigen manier. Dan een laatste grote lijst: een grote, opspattende plons tegen een zonnige, oranje lucht. Met een klein, bitter tekstje: “Ik ga kopje onder.”

Yvonne is een personage dat je niet vergeet. Sterk en toch kwetsbaar. Ze leeft met het voortdurend besef dat het leven naar zijn einde loopt. Ze is rebels, wil nog zelfstandig zijn, zelf kunnen beslissen, nog genieten maar ze weet dat ze allemaal, ieder ogenblik dichter bij de dood komen, ondervinden dat alles moeilijker gaat. Pijnlijk, het besef dat ze begint woorden, namen en dingen te vergeten.

Een knappe strip die toont dat het een apart genre is, waarin je kan doen wat je met een louter geschreven tekst niet kan. Het frontaal zicht in de spiegel van een naakte oude vrouw en twee oude lijven die vrijen, is een goed voorbeeld. In roman beschrijft men dat tot op zekere hoogte “duidelijk”, in een Graphic Novel zijn dat geen woorden, maar een tekening die zichtbaar toont. In dit geval moet het duidelijk zijn dat het om oude mensen gaat, met vouwen, rimpels en kwabben. Ze mogen niet jonger gemaakt zijn en toch mogen ze mooi zijn, op de manier waarop ook oude, doorleefde gezichten karakter kunnen hebben en mooier kunnen zijn dan perfecte jonge gezichtjes. In het geval van het gezicht van Yvonne is Victor L. Pinel daar zelfs te ver in gegaan, vind ik en kon het net toch mooier geweest zijn.

Een kleine maar bijzondere striproman waarin het de makers gelukt is die levensfase op papier te zetten waarvan men weet dat ze komt, dat ze er is, maar die men liever voor zich uit schuift of verdoezelt, verbergt in tehuizen of “zorg”-centra, oneindig verdrietig, gemengd met nostalgische humor.

Een degelijk boek met stevige, blauwe, kartonnen kaft met een hoes die aan de binnenkant een mooie verrassing verbergt…

Victor De Raeymaeker

https://www.humanistischverbond.be/kritisch-lezen/990/kopje-onder/

Yvonne verkoopt het huis waarin ze zestig jaar gelukkig was met haar man en kinderen. Ze neemt haar intrek in een verzorgingshuis. Dit valt haar zwaar: het brengt haar dichter bij de dood. In haar nieuwe leven moet ze zich houden aan de regels en omgangsvormen van het verzorgingshuis. En krijgt ze te maken met de andere bewoners, die allemaal hun eigen nukken en gebreken hebben. Ze dreigt er kopje onder te gaan…

Yvonne’s nieuwe levensfase gaat gepaard met een lach en een traan. Niet heel verrassend of spannend, maar wel degelijk ontroerend. De vrolijke tekenstijl en inkleuring maken het verhaal lichter van toon en dat werkt aanstekelijk. (MD)

https://www.striptip.nl/strip-speeddates/de-strip-speeddates-van-februari-2023/

De tachtigjarige Yvonne woont alleen in het grote huis waar ze samen met haar man haar vier kinderen heeft grootgebracht – haar man is overleden, de kinderen zijn uitgevlogen en ze woont er nu alleen met haar oude hond en ze besluit in een verzorgingstehuis te gaan wonen.

Dat valt haar niet mee, want ze is een onafhankelijke vrouw die nog altijd bij haar volle verstand is, en dit nieuwe leven brengt haar wel erg dicht bij de dood, dus ze voelt vanaf de eerste dag in dat huis dat ze kopje onder gaat.

Maar Yvonne trekt zich weinig van de regels van het huis aan, en ze ontdekt dat ze zowaar ook nog opnieuw lief kan hebben.

Deze graphic novel is een ontroerend, maar vaak ook bijzonder grappig verhaal over een vrouw met karakter die ze er zelfs in een star en strak verzorgingstehuis niet onder krijgen. Er lopen wat sympathieke bijfiguren rond, zoals de verpleger Youssef, die echt oog heeft voor alle bewoners.

De verschillende bewoners met al hun eigenaardigheden zijn ook met aandacht en liefde neergezet, terwijl de ongemakkelijke relatie met de familie die af en toe op bezoek komt ook treffend langskomt. Soms doet het verhaal een beetje denken aan de dagboeken van Hendrik Groen, die ook zo heerlijk obstinaat tegen de regels van het verzorgingshuis inging, maar in deze Franse strip gaat het met de liefde toch net nog even een stap verder. En dat is een verademing, moet ik zeggen, want ook dat hoort bij het echte leven.

Mooie, regelmatig aandoenlijke strip, maar vooral om heel erg vrolijk van te worden, zeker op het einde. Lezen dus!

https://www.moorsmagazine.com/cartoons/strips/kopje-onder/

Als Yvonne tachtig jaar is zet ze haar huis te koop, laat haar hond inslapen en verhuist naar een verzorgingstehuis. Eenmaal daar wonend valt deze stap haar behoorlijk tegen. Ze is zelf nog bij haar volle verstand en heeft veel minder verzorging nodig dan de andere bewoners. Ze besluit om wat leven in de brouwerij te brengen door dingen te doen die oude mensen niet geacht worden te doen en gaat daar ook de medebewoners bij betrekken. Severine Vidal en Victor L.Pinel lijken mee te liften met een trend om stripverhalen te maken met oude mensen in de hoofdrol. Denk maar aan Krasse knarren, Zestig lentes van Aimée de Jongh of Nooit van Bruno Duhamel.
Een blik op het tekenwerk van Pinel dat doet denken aan zowel dat van Duhamel als van de Jongh versterkt de indruk dat we hier te maken met een mooi staaltje na-aperij. Toch is dat niet waar. Kopje onder is een mooi verhaal geworden met een veelheid aan thema's, vertederende personages, warme dialogen en ontroerende scènes. En hoewel je Victor L. Pinel epigonisme zou kunnen verwijten ogen zijn tekeningen fris en open. Hier is een prima tekenaar aan het werk. Het is wel jammer dat de uitgever er voor heeft gekozen om de hoofdpersoon een Nederlandse naam te geven en uit Groningen te laten komen. Dat gelooft toch niemand. Dit is gewoon een prima Frans stripverhaal dat zich helemaal in Frankrijk afspeelt en een goed gevoel achterlaat nadat je het hebt gelezen. Ook al ben je nog zo oud, je bent nog altijd een mens dat van het leven kan genieten.

http://johpols.blogspot.com/2023/02/warme-dialogen-en-ontroerende-scenes.html

Yvonne is tachtig geworden, net weduwe. De oude wijnboerderij waar ze bewoont is ineens heel groot, ze kan het in haar eentje niet goed meer aan. En dus besluit ze het huis te verkopen en naar een verzorgingstehuis te verhuizen. Kinderen en kleinkinderen helpen mee, de mensen in het verzorgingstehuis zijn over het algemeen erg aardig. Maar het is alsof ze haar leven achter zich laat en afscheid aan het nemen is. Met vlagen dient echter de oude Yvonne zich aan, is ze opstandig en eigengereid, lapt ze de regels aan haar laars. Ze wordt zelfs verliefd op de ontzettend aardige Jan-Willem die haar in zijn bed ontvangt omdat ze allebei zó naar huid op huid verlangen, de koestering en aandacht van een ander. Maar ook de dementerende leeftijdgenoten hebben haar aandacht. Bang als ze zelf is iedereen die haar lief is te vergeten, kijkt ze naar een andere bewoonster, Fifi bij wie dat al speelt. Als in een pantomime speelt Fifi herinneringen uit een ver verleden na en ondanks het verzoek van het verplegend personeel daar niet in mee te gaan, doet Yvonne dat wel met als gevolg een stralende Fifi. En als Yvonne’s tafelgezelschap dat ziet, spelen ze allemaal mee waarvoor ze prompt op hun donder krijgen. En tijdens een boetseerles kleit Yvonne een fallus, verliefd als ze is op Jan-Willem. Er vormt zich een groepje opstandige bejaarden dat gesteund wordt door de jonge Noord-Afrikaanse verpleger Youssef die hen de hand boven het hoofd houdt. Zelfs zodanig dat het groepje op een dag heimelijk het tehuis verlaat om een uitstapje te maken. Als dat maar goed afloopt.

Kopje onder heeft me ontroerd, de angst voor het oud worden, te vergeten en vergeten te worden, niet meer voor vol te worden aangezien, terwijl je juist zoveel weet en hebt gedaan in je leven. Ik hoor een echo in dit boek van Aimée de Jongh's Bloesems in de herfst. Oud worden is ‘in’ als thema van graphic novels en terecht. Het is de weg die de meesten van ons zullen moeten afleggen. Laten we er dan maar alvast wat goede verhalen over hebben gelezen. Kopje onder is daar een voorbeeld van. En wat voor één!

Yvonne Leenders is tachtig lentes jong en nog opvallend fris van geest. Ze besluit zelf het laatste hoofdstuk van haar levensverhaal te schrijven. Ze zet haar huis te koop, euthaniseert haar stokoude hond en verhuist naar een rust- en verzorgingstehuis. Al snel merkt ze dat ze er zich mentaal niet thuis voelt. De krasse dame gaat al snel op zoek naar vrijheid. Terwijl ze de grenzen van het reglement opzoekt, herontdekt ze terloops zichzelf.

De laatste tijd is er precies een nieuw genre opgedoken. Strips waar vitale ouderen op zoek gaan naar vrijheid, zoals Krasse Knarren, Vergeet-mij-niet, Tram 5, Lulu, Zestig Lentes,... Kopje Onder focust zich net als Rimpels of Vergeet-mij-niet op de laatste woonplaats en het bijhorende escapisme. Het bijzondere aan dit one-shot is dat scenariste Séverine Vidal er een breed verhaal van maakt. De verwachte zaken, zoals het verminderde familiebezoek, de liefde of de fysieke kwaaltjes, overvallen Yvonne. Ze ondergaat het verrast, maar terzelfdertijd probeert ze haar leven nog in eigen handen te nemen en te sturen. Die tegenstelling is heel mooi beschreven zonder pretentieus te zijn. Geregeld duikt er een dialoog op waar we stil van worden. Geregeld is er een scène waarin we geconfronteerd worden dat niet elke mens gemaakt is om een schaap te zijn. Ja, dit zit echt goed in elkaar. Ook grafisch is het een dikke meevaller. De toegankelijke tekeningen van Victor L. Pinel bevinden zich op het kruispunt van Bruno Duhamel en Aimée de Jongh. De sfeervolle inkleuring doet de rest.

Er is echter één ding waar onze tenen van krullen. Kopje Onder is overduidelijk een Zuid-Franse strip in geur en kleur. De gebouwen, de natuur en de link naar de wijnbouw smeken om een behoud van bepaalde Franse streeknamen in de vertaling. Niemand gelooft dat de personages wonen of komen uit Groningen, Amsterdam en Danny De Munk zingen. Het thema is universeel genoeg dat deze doorgedreven vernederlandsing echt niet hoeft. Maar laat dit de pret niet bederven.

Kopje Onder is een optimistische strip die ons met een brede glimlach fijntjes wijst dat de mens ook in zijn laatste levensfase mens kan blijven.

WOUTER PORTEMAN
https://www.stripspeciaalzaak.be/besprekingen/krasse-knar