CAVA - Dante's Hel (+stofomslag)

De titel Inferno van Dante Alighieri roept beelden op van zwetende zondaars, demonische figuren en een strakke hiërarchie van hel en verdoemenis. Het is onderdeel van De Goddelijke Komedie en één van de grootste literaire werken aller tijden, doorspekt met middeleeuwse theologie, complexe structuren en meer symboliek dan een overvolle kathedraal.

Het is dan ook geen verrassing dat dit meesterwerk een rijke bron van inspiratie blijft voor kunstenaars door de eeuwen heen. Maar hoe vertaal je een literair werk dat zo sterk leunt op poëzie en filosofie naar een graphic novel? Paul en Gaëtan Brizzi gingen deze uitdaging aan. Dante’s hel is hun visuele adaptatie van een van de meest invloedrijke verhalen ooit, en het resultaat is… indrukwekkend, maar niet zonder haken en ogen.

De Brizzi-broers zijn geen kleine jongens. Ze zijn onder andere gelauwerd als de mannen achter Disney’s moderne klassiekers als de Klokkenluider van de Notre Dame, Tarzan en Fantasia 2000. Hier doen ze het helemaal alleen en pakken ze het ambachtelijk aan, schijnbaar (niet echt) enkel met potlood en papier.

Ze gaan back to basics en benutten hun talent om pagina’s te vullen met dynamiek en emotie. Elke tekening is als een schilderij, met rauwe, expressionistische lijnen en diepe, contrastrijke schetsen. Hun interpretatie van de negen cirkels van de hel is even betoverend als verontrustend. Waar Dante woorden als wapens hanteerde, kiezen de Brizzi’s voor beelden.

De broers maken de hel tot een plek die leeft en ademt. De woedende winden in de tweede cirkel, die zondaars heen en weer slingeren, worden weergegeven in een draaikolk van lijnen en vormen. De ijzige stilte van het laatste niveau, waar Lucifer zelf gevangen zit, is even beklemmend als hypnotiserend. Dit is kunst in zijn meest pure vorm: visueel meeslepend, overweldigend in zijn details.

Maar visuele pracht is niet genoeg om Dante’s diep filosofische tekst volledig recht te doen. Het originele werk zit vol reflecties op zonde, moraliteit en de aard van het menselijk bestaan. Deze lagen worden grotendeels opgeofferd voor het visuele spektakel. Begrijpelijk, gezien de beperkingen van het medium, maar toch jammer.

Het verhaal volgt Dante’s klassieke reis door de hel, geleid door de Romeinse dichter Vergilius. De Brizzi’s blijven trouw aan de structuur van het origineel: van de poorten van de hel tot de diepste cirkel. Maar terwijl Dante’s Inferno bekend staat om zijn rijke dialoog en reflectie, is de graphic novel veel beknopter. Vergilius’ rol als gids en filosoof wordt in deze adaptatie meer die van een visueel baken, een etherische verschijning die Dante door het inferno leidt.

Voor lezers die vertrouwd zijn met Dante’s Inferno is deze graphic novel een intrigerende herinterpretatie. Het is boeiend om te zien hoe de Brizzi’s de thema’s van zonde en straf opnieuw vormgeven, met visuele kracht die emoties oproept waar woorden tekort kunnen schieten. Maar voor een lezer die minder bekend is met het originele werk, kan het verhaal wat abstract overkomen. Zonder Dante’s toelichting voelen sommige scènes meer als surrealistische dromen dan als doordachte allegorieën. Dit is een strip die baat heeft bij voorkennis.

Het is interessant om stil te staan bij de vraag waarom de Brizzi-broers ervoor hebben gekozen om Inferno juist nu te adapteren. In interviews hebben ze aangegeven dat thema’s als schuld, straf en verlossing vandaag de dag net zo relevant zijn als in Dante’s tijd. De wereld worstelt nog steeds met morele vragen, van klimaatverandering tot sociale ongelijkheid, en de hel wordt een metafoor voor menselijke fouten en de consequenties daarvan. Deze moderne relevantie is voelbaar in de graphic novel, hoewel het misschien niet altijd expliciet wordt gemaakt. Met een andere – minder filosofische – bril op zou je ook kunnen stellen dat Inferno een gelegenheid is om de meest fantastische monsters te kunnen tekenen.

Daarnaast is het onmiskenbaar dat hun achtergrond in animatie de graphic novel vormgeeft. Dit is geen traditionele strip, maar een visuele symfonie, waarin elke pagina een zorgvuldig gecomponeerd frame is. Het roept de vraag op of deze graphic novel niet beter tot zijn recht zou komen als een animatiefilm. Maar dat is wellicht een discussie voor een ander moment. Daarbij, de schitterende pracht van de paginavullende tekeningen zouden we voor geen goud willen missen.

Al in het voorwoord benoemen de makers hoe moeilijk (onmogelijk) het is de balans te vinden tussen trouw blijven aan Dante en het volgen van een eigen artistieke visie. De Brizzi’s slagen erin om de geest van Inferno te vangen – de gevoelens van angst, wanhoop en verwondering – maar verliezen onderweg enkele van de filosofische nuances. Dit is niet per se negatief: het maakt de strip toegankelijker en visueel aantrekkelijker. Maar het kan ook een gevoel van gemis achterlaten bij lezers die op zoek zijn naar de volledige gelaagdheid van het origineel.

Dante’s hel is een graphic novel die durft. Het is een werk dat zich staande houdt op de grenzen van zijn medium, met visuele pracht die adembenemend is. De Brizzi-broers hebben een interpretatie gemaakt die zowel respectvol is naar Dante als uniek in zijn eigen recht. De hel blijkt nog maar eens niet alleen een plaats van straf, maar ook een bron van inspiratie en creativiteit.

Voor wie een puristische adaptatie zoekt, is dit boek misschien niet de juiste keuze. Voor lezers die openstaan voor een visuele herinterpretatie van een literair meesterwerk, biedt deze bewerking een unieke en meeslepende ervaring. Dante’s hel is meer dan een adaptatie; het is een kunstwerk op zich. Als de hel er echt zo uitziet, dan mogen ze mijn ticket alvast reserveren.

- Erik Ploegmakers

https://9ekunst.nl/2024/11/26/dantes-hel-een-visuele-afdaling-in-de-diepten-van-zonde-en-kunst/

Een van de grote vroege meesterwerken uit de wereldliteratuur is Dante’s Goddelijke Komedie, al vrees ik dat er weinig literatuurliefhebbers te vinden zijn die het boek ook daadwerkelijk gelezen hebben. Het is geen gemakkelijk boek, ook omdat het zowel christelijk is van oorsprong als zeer kritisch op de kerk, want in de hel kom je nogal wat kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders tegen.

Toch waagde de tweeling Paul en Gaëtan Brizzi zich aan het maken van een graphic novel van De Hel, het eerste deel van Dante’s meesterwerk. De sfeer van de tekeningen doet sterk denken aan de gravures van Gustave Doré, maar de broers veroorloven zich iets meer vrijheid, ook wat het verhaal betreft.

We volgen Dante, die samen met de dichter Vergilius de negen cirkels van de hel door moet om zijn geliefde Beatrice terug te vinden in het paradijs. Dan weet je ook meteen hoe de katholieken zich de hel voorstelden en dat is geen vrolijke boel. Vooral de paginagrote tekeningen maken indruk, en het zijn ook die tekeningen die je het sterkste het verhaal intrekken.

Het bijzondere van deze bewerking is dat de broers Brizzi de sfeer van Dante voortreffelijk getroffen hebben, en dat je ook steeds het gevoel hebt dat je een eeuwenoud boek aan het lezen bent, maar dat ze je tegelijkertijd geweldig goed bij de les weten te houden – de tekeningen en het verhaal zijn zo goed, dat je blijft lezen, terwijl Dante zelf voor een eenentwintigste-eeuwer toch behoorlijk taaie kost is, eerlijk gezegd. Een bijzonder knappe prestatie dus.

https://www.moorsmagazine.com/cartoons/strips/dantes-hel/

Voor zover ik weet, was ik twintig. Toen las ik De goddelijke komedie van Dante, vertaald door Hein Boeken. Ik zie me nog zitten, op het station van Zoetermeer, waar ik mijn stage vervulde, - niet op het station, maar op een school in die plaats - om tussendoor nog gauw wat te lezen in de toen al oude deeltjes van de Wereldbibliotheek. Boekens vertaling verscheen in 1906 (Dante's Hel) en 1908 (Dante's Louteringsberg en Dante. Het paradijs). Een aantal jaren later kocht ik een uitgave van de gravures van Gustave Doré met meer dan honderd afbeeldingen die het drieluik van Dante verbeelden. Prachtige platen, die me altijd dierbaar zullen blijven.

Intussen is er nieuwe versie verschenen van Dante's Hel, een graphic novel. Gemaakt door de broers Paul en Gaëtan Brizzi. Het is een strip, maar ook een kijkboek, met veel paginagrote afbeeldingen. In de inleiding vertellen de Brizzi's dat ze de nadruk op het eerste deel van Dantes Divina Commedia hebben gelegd. Ze wilden wel een heldere verhaallijn overhouden en daarom moesten verschillende passages geschrapt worden. Dat is te billijken.
Door de hel naar Beatrice

Het verhaal is eigenlijk niet zo ingewikkeld: Dante mist zijn geliefde Beatrice en wordt door Vergilius naar haar geleid. Daarbij moet hij wel de negen kringen van de hel doorkruisen en de zeven lagen (terrassen) van de louteringsberg. Dan wacht Beatrice hem op en samen zullen ze naar het Paradijs gaan, Daar zijn er negen sferen die ze door moeten om Maria, Jezus en God zelf te zien.

Het laatste deel laten de broers Brizzi links liggen. Als Dante en Beatrice verenigd zijn, is het mooi geweest.
Een donker woud

De uitgave van Boeken begint als volgt:

Op het midden van den weg onzes levens, hervond ik mij in een donker woud, omdat de Rechte Weg verloren was.

Het lijkt erop dat Dante in een diepe crisis is, midden in zijn leven. In de versie Paul en Gaëtan Brizzi luidt de tekst:

Midden op het pad van onze levens, bevond ik mij in een donker woud.

Dat meervoud, 'levens', verbaast me. Bij Boeken staat er niet 'onzer levens', maar 'onzes levens', 'van ons leven' dus. Ik vermoed dat Brizzi hier fout zit. Het gaat immers slechts om het leven van Dante, niet om alle levens. Iemand die de grondtekst kan lezen, moet kunnen uitmaken hoe het zit.

In de verstripping wordt ook uitgelegd waarom het zo slecht gesteld is met Dante: Hij heeft Beatrice verloren. Hij is ontroostbaar en zelfs zijn geliefde stad Firenze laat hem onverschillig. Hij trekt zich terug op zijn afgelegen landgoed 'om voldoening te putten uit het rustgevende schouwspel der natuur.'

Het is uitleg die je niet krijgt in de oorspronkelijke tekst. In de strip wordt ervoor gezorgd dat de hele reis in het teken van Beatrice komt te staan. Dat komt de helderheid van de vertelling ten goede.
Structuur

In de oorspronkelijke tekst is de structuur heel erg belangrijk. Steeds weer komen de getallen 3/9 terug en 10 of veelvouden daarvan. Dat is in een strip niet te handhaven. En daarom wordt er in Dante's Hel wel verschillende keren verteld dat Dante en Vergilius aangekomen zijn bij een bepaalde ring, maar als je alle ringen wilt inventariseren, zal je dat moeilijk vallen.

In de hel zitten de zondaars, per categorie opgeborgen. Dante gaat er, onder de leiding van Vergilius doorheen, in het oog houdend waarvoor hij het doet. Het is een tocht vol moeilijkheden, maar Dante weet waarvoor hij het doet en Vergilius moedigt hem aan.

Uiteindelijk worden de twee gelieven verenigd, een happy ending. Daarmee komt er een einde aan een avonturenverhaal, gedreven door romantiek. Dat heeft zijn charme, maar de laag die er in het oorspronkelijke verhaal zit, dat Dante gelouterd moet worden, ontbreekt. De metafysica is wel erg op de achtergrond geraakt.

Het verhaal is voor de strip eenvoudiger gemaakt. Dat is aan de ene kant jammer, maar aan de andere kant is de leesbaarheid daardoor waarschijnlijk wel vergroot.

Tekeningen

Bovendien is Dante's hel zo'n mooi kijkboek, dat mensen niet zo gauw zullen mekkeren over het verhaal. De tekeningen zijn geheel in grijzen. Het zwart is nooit inktzwart, maar donkergrijs. Sommige afbeeldingen komen duidelijk over als potloodtekeningen, andere meer als litho's.

Wie de gravures van Doré kent, kan de vergelijking maken. Bij de gebroeders Brizzi is er wat minder duisternis, wat minder afschrikking, maar wel meer sfeer en wat meer luchtigheid. Hier en daar zit er wat ironie, bijvoorbeeld bij het brave knikken van Dante als Vergilius hem uitlegt dat ze echt door het diepst van de hel heen moeten willen ze ooit Beatrice ontmoeten (blz. 28). Dat zal bij iedereen op de (glim)lachspieren werken.

Dante's Hel is een mooie uitgave geworden, waarbij het klassieke verhaal toegankelijk gemaakt is voor een nieuw publiek, op een nieuwe manier. Het is een gigantisch project (begonnen in coronatijd) waarvan het fijn is dat het voltooid is. Een goed verhaal, mooi getekend, fraai uitgegeven. Achterin als toegift nog wat schetsen (altijd prettig) en, zoals we intussen gewend zijn van uitgeverij Silvester, een grote tekening aan de binnenkant van de stofomslag.

https://teunisbunt.blogspot.com/2024/11/dantes-hel-paul-en-gaetan-brizzi.html